منابع تاریخی برای بازسازی سرگذشت محمد، قرآن، یافته‌های باستانی، منابع غیراسلامی معاصر او و روایات اسلامی هستند. جزئیات قابل اطمینان زندگی محمد بسیار کم هستند؛ در روایات اسلامی مثل احادیث، به‌طور مفصل به زندگی‌اش پرداخته شده اما برخی از محققان، به این علت که روایات اسلامی قرن‌ها بعد از محمد نوشته شده‌اند، آن‌ها را فاقد ارزش تاریخی می‌دانند. تاریخ تولد محمد مشخص نیست؛ او در بازه‌ای میان ۵۵۰ تا ۵۷۰ میلادی متولد شده‌است. همچنین از طفولیت و اوایل بزرگسالی‌اش تقریباً اطلاعاتی وجود ندارد و تنها با نخستین آیات قرآن وارد تاریخ شده‌است.

 

در سوره‌های نخستین، او به اهل مکه هشدار نزدیکی آخرالزمان، پایان جهان و عذاب الهی می‌دهد اما آن‌ها پیامش را نمی‌پذیرند و تقاضا می‌کنند این عذاب را بر ایشان نازل کند. محمد که موفقیتی حاصل نکرده، با پیروانش به یثرب (مدینه) هجرت و آنجا امت خود—که در آغاز شامل یهودیان و مسیحیان هم می‌شده—را تأسیس می‌کند. در مدینه، محمد پیروانش را به جهاد علیه مکیان می‌خواند و سرانجام پس از چند نبرد، موفق به فتح مکه می‌شود. در سوره‌های مدنی، هشدارهای آخرالزمانی کاهش یافته‌اند، اما احادیثی مثل «حدیث دو انگشت» نشان می‌دهند محمد کماکان در انتظار پایان جهان بوده‌است. از اقدامات محمد در سال‌های پایانی عمر، تدارک حمله به سرزمین مقدس بوده؛ منابع غیراسلامی هم‌عصر او چنین می‌نمایانند که محمد شخصاً مهاجمان را رهبری کرده‌است، هر چند منابع اسلامی سعی در کمرنگ‌کردن نقش او در این جنگ داشته‌اند. محمد حدود ده سال پس از هجرت، در سال ۶۳۲ یا بعد از سال ۶۳۴ میلادی درگذشت.

 

محمد در بستری تاریخی زیست که در آن انتظارات آخرالزمانی وجود داشت و مسیحیان، زرتشتیان و یهودیان آن دوره تصور می‌کردند پایان جهان به زودی می‌رسد. محمد و جنبش دینی او نیز از بستر تاریخی خود جدا نبوده‌اند؛ هشدارِ نزدیکی یا حتی آغاز شدن آخرالزمان، بخش بزرگی از محتوای قرآن و احادیثِ قدیمی محمد را تشکیل می‌دهد و منابع غیراسلامی معاصر او به وجههٔ آخرالزمانی جنبش محمد گواهی داده‌اند. نتیجتاً، برخی دانشوران محمد را یک «واعظ آخرالزمانی» و اسلام نخستین را جنبشی با محوریت سرزمین مقدس و اورشلیم محسوب کنند. در مقابل، گروهی از پژوهشگران او را مصلحی عمل‌گرا می‌دانند که از هشدارهای آخرالزمانی به عنوان وسیله‌ای برای رسیدن به اهداف خود استفاده کرده‌است.

 

تألیف قرآن به محمد نسبت داده می‌شود. قرآن به همراه احادیث و روایات مرتبط به او، منبع اصلی شریعت اسلام هستند. مسلمانان محمد را الگویی برای خود می‌دانند و روزهای منسوب به تولد و درگذشت او را گرامی می‌دارند. پس از مرگ محمد، مسلمانان در خصوص جانشینی او دچار اختلاف و به گروه‌های مختلفی از جمله اهل سنت و شیعه تقسیم شدند. محمد در هنر و ادبیات اسلامی، نمود زیادی داشته‌است. از او نگاره‌های بسیاری کشیده‌شده و اشعار فراوانی در وصفش سروده شده‌است. نزد مسیحیان قرون وسطی، محمد به عنوان مردی حیله‌گر یا بتی که مسلمانان می‌پرستیدند یاد می‌شد؛ در قرن‌های ۱۹ و ۲۰ میلادی، با نگارش کتاب‌های تحقیقی، چندی از دیدگاه‌های منفی جامعهٔ غرب نسبت به او، کاهش پیدا کرد. زندگانی و اعمال محمد همواره مورد انتقاد برخی از غیرمسلمانان بوده‌است.