95/3/10

 

همایش ملی آینده پژوهی با محوریت توسعه ملی ایران در بستر جغرافیا با حضور جمعی از اساتید، متخصصان، دانشجویان و آینده پژوهان در واحد علوم و تحقیقات برگزار شد.

آینده پژوهی در ساختار دیپلماسی اقتصادی با هدف تحقق سند چشم انداز

 

دکتر ساسان شاه ویسی کارشناس ارشد اقتصاد بین الملل و آینده پژوه در همایش آینده پژوهی توسعه ملی ایران در بستر جغرافیا در دانشگاه علوم و تحقیقات به موضوع آینده پژوهی در ساختار دیپلماسی اقتصادی با هدف تحقق سند چشم انداز پرداخت. وی در سخنان خود اشاره کرد که تأمل و اندیشه در مورد آینده براي انجام کارها و اقدامات فعلیِ هر ساختار دیپلماسی، یک ضرورت مهم و انکارناپذیر است. واکنش بدون تفکر به آینده، ممکن است، اما کنش امکان پذیر نیست؛ چرا که عمل نیاز به پیش بینی دارد. بدین ترتیب، تصویرهاي آینده (آرمان ها، اهداف، مقاصد، امیدها، نگرانی ها و آرزوها) پیشران هاي اقدامات فعلیِ ساختارهای دیپلماسی هستند. امروزه، براي نگاه عمیق تر و علمی تر به آینده، از یک مفهوم بهره گرفته می شود. ساختارها با استفاده از این شناخت، شرایط فعلی آینده پژوهی به نام خود را تشخیص داده، اقدامات و اهداف خود را دنبال کرده و از بستر زمان و فضاي مادي و اجتماعی می گذرند. این وضعیت و انجام اقدامات مربوط به آینده پژوهی، باعث می شود ساختارهای دیپلماسی در رسیدن به اهداف عالیه خود بسیار موفق تر از ساختارهایی اقدام نمایند که چندان به امر آینده پژوهی اهتمام ندارند. لذا ساختارهای دیپلماسی براي عقب نماندن از تحولات، بایستی از هم اکنون آینده را پیش بینی و براي آن برنامه ریزي نمایند.

وی در ادامه به ضرورت آینده پژوهی ساختار دیپلماسی پرداخته و اضافه کردند که در جهان امروز، تغییرات و تحولات بسیار فراگیر بوده و به گونه اي سریع و شتابان درگذر است. تغییرات تکنولوژي و فناوري و نیز تحولات در دیگر جنبه هاي زندگی، افزایش روز افزون وابستگی متقابل کشورها و ملل، تمرکززدایی جوامع و نهادهاي موجود که به دلیل گسترش فناوري اطلاعات، شتاب بیشتري یافته است، تمایل روزافزون به جهانی شدن به همراه حفظ ویژگی هاي ملی، قومی و فرهنگی و بسیاري عوامل دیگر، لزوم درك بهتر از تغییرات و آینده را براي دولتها، کسب و کارها، سازمانها و مردم ایجاب می کند. ساختارهای دیپلماسی نیز بر اساس وظایف و ماهیت اقدامات خود متأثر از این تغییر و تحولات بوده و خواه یا ناخواه، ناگزیرند در روند تغییرات قرار گیرند. آینده اساساً قرین به عدم قطعیت است.، لیکن همواره علائم و نشانه هایی از اطلاعات و واقعیات که ریشه در گذشته و حال دارند، می توانند ساختارهای دیپلماسی را به سمت آینده رهنمون سازند. با توجه به موارد معنونه، بایستی اذعان نمود که ساختارهای دیپلماسی در صورت غفلت از وضعیت موجود و عدم تکیه به تجارب گذشته و به طور کلی نداشتن آینده پژوهی، محکوم به شکست شده و قطعاً در روند اقدامات آتی با تلخکامی مواجه خواهند شد. لذا در این راستا ضروري است هر ساختارهای دیپلماسی موفق، آینده پژوهی را سرلوحه امور خود قرار داده و همگام و حتی جلوتر از جامعه حرکت نماید.

ایشان هدف از این بحث را  تبیین نقش و جایگاه آینده پژوهی در ساختارهای دیپلماسی و ارائه استراتژی عملیاتی جهت تحقق اهداف سند چشم انداز در ساختارهای دیپلماسی دانستند و به پاسخ گویی به این دو پرسش پرداختند: نقش و جایگاه آینده پژوهی در ساختارهای دیپلماسی چیست؟ و استراتژی عملیاتی جهت تحقق اهداف سند چشم انداز در ساختارهای دیپلماسی کدام است؟

دکتر شاه ویسی در خصوص  مزیت آینده پژوهی در ساختارهای دیپلماسی موفق اشاره کردند که تأمل و اندیشه در مورد آینده براي انجام کارها و اقدامات فعلیِ هر ساختار دیپلماسی، یک ضرورت مهم و انکارناپذیر است. واکنش بدون تفکر به آینده ممکن است، اما کنش امکانپذیر نیست، چرا که عمل نیاز به پیش بینی دارد. بدین ترتیب، تصویرهاي آینده (آرمان ها، اهداف، مقاصد، امیدها، نگرانی ها و آرزوها) پیشران هاي اقدامات فعلیِ ساختارهای دیپلماسی هستند. لذا آینده موضوعی است که ساختارهای دیپلماسی میتوانند آن را با اقدامات هدفمند خود طراحی کرده و شکل دهند. ساختارهای دیپلماسی براي آنکه عاقلانه عمل کنند، بایستی نسبت به پیامدهاي اقدامات درون سازمانی و برون سازمانی، آگاهی و شناخت کافی داشته باشند. همچنین واکنش هاي سایر ارگان ها، افراد و مواردي را که خارج از کنترل آن هاست بررسی کنند. این پیامدها تنها در آینده خود را نشان می دهد. بدین ترتیب، ساختارهای دیپلماسی آینده پژوه، نه تنها می کوشند امور در حال وقوع را بفهمند، بلکه می کوشند اموري را که شاید اتفاق بیفتد یا بالقوه امکان وقوع دارد و یا تحت شرایط خاصی در آینده اتفاق خواهد افتاد، نیز بشناسند.  این قبیل سازمان ها با استفاده از این شناخت، شرایط فعلی خود را تشخیص داده، اقدامات و اهداف خود را دنبال کرده و از بستر زمان و فضاي مادي و اجتماعی می گذرند.  این وضعیت و انجام اقدامات مربوط به آینده پژوهی، باعث می شود ساختارهای دیپلماسی در رسیدن به اهداف عالیه خود بسیار موفق تر از سازمان هایی اقدام نمایند که چندان به امر آینده پژوهی اهتمام ندارند.

وی در مورد ویژگی هاي چشم انداز آینده پژوهان در ساختارهای دیپلماسی چنین اظهار نظر کردند: آینده پژوهان داراي پیش زمینه ها، علایق فکري و چشم اندازهاي متفاوتی هستند. با این، وجود، برخی از ویژگی ها که مورد وفاق اکثر آینده پژوهان است. آینده پژوهی را به عنوان رشته اي شاخص از دیگر حوزه هاي مطالعاتی متمایز می سازد. برخی از مهم ترین ویژگی هاي آینده پژوهی در ساختارهای دیپلماسی که دربرگیرنده همه گرایش هاي فکري است که  عبارتند از:

- تغییر، جریانی است که هر روز سرعت بیشتري به خود می گیرد؛

 -حوادث به یکدیگر مربوطند؛ آن ها را باید در چارچوب سیستم هاي کلی بررسی نمود، و نباید آن ها را منفک از یکدیگر دانست؛

- هنگام بررسی تغییر، باید نگاه جامع نگر و چشم اندازي مبتنی بر سیستم هاي کل داشت؛

- یکی از پیشفرض هاي آینده پژوهی، اذعان به وجود گزینه هاي متعدد آینده است؛

 -تمایز بین آینده هاي ممکن، محتمل و مرجح به شرح آینده ممکن:  هر چیزي اعم از خوب یا بد، محتمل یا بعد، میتواند در آینده رخ دهد. آینده هاي محتمل: آنچه به احتمال بسیار زیاد در آینده به وقوع خواهد پیوست (مبتنی بر استمرار روندهاي کنونی در آینده)آینده هاي مرجح: آنچه مطلوب ترین و مرجح ترین رویداد آینده به شمار می رود.

-          هدف: محتمل ساختن آینده هاي مرجح یا مطلوب است.  بدین منظور باید از آنچه که می خواهیم بیافرینیم، تصویري روشن و شفاف در ذهن داشته باشیم؛ به ویژه از ارزش هایی که می خواهیم بر جوامع آینده حاکم باشند؛

-          هدف: توجه به آینده هاي ممکنی است که علیرغم تردید در وقوع شان، تحقق برخی از آنها اثر بزرگی بر زندگی مردم می گذارد؛

-          تفهیم این نکته به مردم که همیشه آنچه انجام می دهیم یا نمی دهیم، پیامدها و عواقبی به دنبال دارد و اگر همیشه همان کاري را بکنیم که پیشتر می کردیم، در این صورت همیشه آنچه را که در گذشته به دست آورده ایم، کسب خواهیم نمود؛

-           توجه به نقش حیاتی و مهم آرمان ها، ارزش ها و بینش هاي مثبت در آفرینش دنیایی بهتر؛

-           تفویض اختیار به مردم براي انتخاب و عمل مسؤولانه و آگاهانه. خلاصه اینکه همه ما در تغییر سهیم هستیم، هر چند که بسیار کوچک باشد؛

-           پذیرفتن اهمیت برنامه ریزي کوتاه مدت، میان مدت، درازمدت.

ریاست مؤسسه اندیشه و تدبیر انقلاب اسلامی راهکارها و پیشنهادهاي کاربردي را به شرح ذیل مورد بحث قرار داد: اصلح است با برنامه ریزي اصولی و دقیق، باور، اعتقاد و جایگاه آینده پژوهی در ساختارهای دیپلماسی نهادینه گردد و آمادگی و زمینه هاي لازم براي نهادینه کردن فرهنگ آینده پژوهی ایجاد گردد؛

-          تشکیل کارگروه هاي پژوهشی در سطح حوزه های زیرمجموعه ساختارهای دیپلماسی؛

-          تدوین و اجراي طرح هاي مطالعاتی آینده شناسانه با رویکرد ماموریت های دیپلماسی سند چشم انداز؛ ·

-          تعیین اولویت هاي پژوهشی مرتبط با حوزه آینده پژوهی در دفاتر تحقیق و پژوهش ساختارهای دیپلماسی و اطلاع رسانی به محققان جهت انجام تحقیق در این راستا؛

-          اعمال سیاست هاي تشویقی در خصوص تحقیق و تألیف کتب و مقالات آینده پژوهی؛

-          کشف روند جریانات گذشته تاکنون، تعیین و تبیین اهداف آینده و خط سیر نیل به آنها در ساختارهای دیپلماسی؛

-          فراهم سازي زمینه ارتباط پژوهشی در خصوص موضوعات مزبور با صاحبنظران و آینده پژوهان کشور؛

-          تأیید و تصویب طرحهاي پژوهشی مرتبط با حوزه آینده پژوهی؛ ·

-          برگزاري اتاق فکر، همایش ها، کنفرانس ها، گردهمایی تخصصی و هم اندیشی علمی در راستاي آینده پژوهی.

عضو شورای سیاستگذاری این همایش در ادامه ضمن تشریح پیش نویس سند پژوهش دیپلماسی اقتصادی و ضرورت تحول در سرمایه انسانی و دانشی الزامات ناظر بر دیپلماسی اقتصادی ایران را مبتنی بر سند پژوهشی دیپلماسی اقتصادی به شرح زیر طبقه بندی و در سه دسته ارائه كرد که عبارتند از:

راهکارهای سیاستی شامل:

-          اتخاذ سیاست های اقتصادی منطقه محور براساس نیازسنجی،

-          شناسایی مناطق استراتژیک و مناطق دارای چشم انداز اثرگذار در آینده نظام جهانی جهت حضور همه جانبه در آن مناطق،

-          سمت دهی سیاست خارجی ایران به سوی كشورها و مناطق دارای اقتصاد تکمیل گر و گسترش تعاملات و مبادلات با آن ها،

-           تلاش جهت گسترش حضور و فعالیت نهادینه در سازمان های منطقه ای و بین المللی دارای كاركرد اقتصادی،

-           تلفیق سیاست های اقتصادی درون گرا و برون گرا،

-          جلب سرمایه های خارجی با ایجاد فضای مناسب و تمهیدات سیاسی و اقتصادی،

-           تدوین دكترین ملی انرژی،

-           تدوین سیاست های متکی بر مزیت نسبی كشور با هدف رهایی از اتکای صرف دیپلماسی اقتصادی به منابع طبیعی،

-           تعیین حوزه های مزیت نسبی ایران در حوزه های اقتصادی مختلف و محوریت بخشیدن به آن حوزه ها در مبادلات اقتصادی خارجی،

-           فرهنگ سازی در راستای تقویت جایگاه و عملکرد بخش خصوصی،

-           رقابتی سازی تدریجی تولیدات داخلی براساس یک برنامه كاری و زمانی مشخص تجویزی به تولیدكنندگان.

راهکارهای نهادی شامل:

-          تشکیل اركان دارای كارویژه اقتصادی در دستگاه های دخیل در دیپلماسی اقتصادی به ویژه در وزارت؛ امور خارجه، وزارت صنعت و معدن، وزارت بازرگانی و ادارات تابعه؛

-          تدوین و توسعه قوانین مدون در نهادهای ذیربط به منظور رفع كاستی های موجود و انطباق با نیازهای جدید كشور؛

-           بازنگری و اصلاح قوانین سرمایه گذاری خارجی با هدف زمینه سازی برای جذب سرمایه گذاران و شركتهای خارجی؛

-           بازنگری و اصلاح قوانین تجارت بین الملل بر مبانی اقتصاد باز و با هدف افزایش صادرات و برقراری و حفظ موازنه تجاری كشور؛

-           تقویت و یا ایجاد پیوندهای نهادی و ساختاری مؤثر میان كارگزارن دولتی و فعالان بخش خصوصی؛

-          اتخاذ تدابیری جهت مشاركت فعالان بخش خصوصی در تصمیمگیری های اقتصادی.

راهکارهای كارگزاری شامل:

-           تربیت دیپلمات ها و سفرای اقتصادی در زمینه های علمی و كاربردی؛

-           تدوین یا توسعه نظامنامه شرح وظایف سفرا و دیپلمات های سیاسی با هدف شناخت محیط اقتصادی؛ كشور میزبان و بسترسازی برای فعالیت اقتصادی بخش خصوصی كشور؛

-           تدوین نظامنامه و شرح وظایف دیپلمات های اقتصادی؛

-           تدوین رشته دانشگاهی بینارشته ای(تلفیق اقتصاد و روابط بین الملل با محوریت دیپلماسی اقتصادی)؛

-           جلب و جذب نخبگان اقتصادی و بهره گیری از دانش و تجربه اقتصادی آن ها،

-           برنامه ریزی منسجم جهت همراه ساختن هیئت های اقتصادی در سفرهای سیاسی مقامات و شخصیت های سیاسی.

ایشان در بخشی از سخنان خود به تبیین سند چشم انداز به عنوان یک سند توسعه ملی ، اهداف و الزامات نهادی و ساختاری و توسعه سرزمینی آن اعم از توسعه نواحی ، مناطق و استان ها پرداخت و رابطه این توسعه یافتگی و ضرورت تحول در ساختار دیپلماسی را مورد ارزیابی قرار داد.

 دکتر شاه ویسی در پایان این گونه نتیجه گیری کردند که نظر به تحولات و تغییرات سریع در جوامع امروزي از حیث تکنولوژي، زیستی، جمعیتی، امنیتی، فضاي سایبري و...  به خصوص در راستاي مأموریت هاي ساختارهای دیپلماسی، ضروري است از آمادگی و ظرفیت لازم براي مواجهه با تحولات روز جامعه برخوردار شوند. جهت نیل به این امر، باید ساختارهای دیپلماسی سازمانی کارآمد، اثربخش، جلوتر از زمان، مجهز و حرفهاي، داراي مدیران و فرماندهان متفکر و مبتکر، بهروز، با رویکردي آینده شناسانه و قابلیت درك تغییرات اجتماعی تربیت نمود تا علاوه بر انجام اقدامات و برنامه هاي فعلی، آینده پژوهی را سرلوحه کار خود قرار داده تا هر چه بهتر در راستاي تعالی سازمان خود گام بردارند. از حیث اقدامات سازمانی نیز بایستی بتوانیم در قالب برنامه ریزي هاي کلان و با ویژگی هاي خاص نظري و جامعه شناختی، به تبیین و تحلیل آینده پژوهی و الزامات و بایسته هاي آن پرداخته، مبانی نظري و ادبیات آن را به خوبی بشناسیم و سپس با توجه به شرایط جامعه و نیازهاي بومی ساختارهای دیپلماسی، مدل بومی آینده پژوهی را که مبتنی بر اهداف سند چشم انداز است، طراحی کرده و سرلوحه اقدامات آتی قرار دهیم.

-----------------

 

 همچنینبه گزارش خبرگزاری مهر، کرم اله دانش فرد معاون دانشجویی و فرهنگی واحد علوم تحقیقات در این همایش با بیان اینکه موضوع آینده از جمله موضوعات حائز اهمیتی است که از دیرباز مورد توجه بشریت بوده و هست، گفت: برخی از صاحبنظران آینده را به چهار نوع بالفعل، ممکن، محتمل و مطلوب، تقسیم بندی کرده اند. 

وی افزود: چهار نوع نگرش را برای برنامه ریزی مرتبط با آینده در نظر گرفته اند که شامل برنامه ریزی واکنشی، حال نگر، آینده نگر و تعاملی است.

وی افزود: بحث آکادمیک آینده پژوهی بیش از ۱۰۰ سال است که در دنیا مطرح شده است. در این بحث دو روش وجود دارد، در روش نخست آینده را پیش بینی کرده و رشته ها و علوم مختلف ظرفیت های خود برای ساختن آن اعلام می کنند و در روش دیگر علوم و رشته های مختلف خود آینده را پیش بینی کرده و در حوزه مرتبط با آن اقدام به برنامه ریزی و فعالیت می کنند.

عبدالرضا فرجی راد مدیرگروه جغرافیا واحد علوم و تحقیقات نیز در این همایش با اشاره به اینکه پس از برجام فضای مناسبی در کشور برای توسعه ایجاد شده است تا بتوان عقب افتادگی دهه گذشته را جبران کرد، گفت: در هر کشوری توسعه ملی بدون توجه به حوزه پیرامون بخصوص ثبات و صلح در اطراف آن کشور امکان پذیر نخواهد بود.

وی با بیان اینکه ارتباط میان دانشگاه، جامعه و دولت از جمله اهداف مهم همایش آینده پژوهی است، افزود: امروز در امر توسعه، بخشی و مقطعی نگری دیگر جایگاهی ندارد. متأسفانه در ایران هنوز بصورت مقطعی به بحث توسعه پرداخته می شود.

-----------------

مدیرگروه جغرافیا واحد علوم و تحقیقات یکی از دلایل پیشرفت کشورهایی نظیر برزیل، ترکیه و مالزی را در تدوین شرح وظایف مرتبط در حوزه پیرامونی با توجه به ظرفیت داخلی بیان کرد.

حسن شیخ الاسلامی رئیس دانشکده روابط بین الملل وزارت امور خارجه نیز در این همایش به  دیپلماسی  و نسبت آن به توسعه پسا بر جام اشاره کرد و گفت: توسعه ملی موضوعی بسیار محوری است. در سطح بین الملل توسعه یکی از موثرترین گفتمان های بین الملل است.

وی افزود: توسعه بر مبنای رویکرد توسعه مقاومت اقتصادی است که ما در آن با دو مفهوم بسیار محوری مواجه هستیم که یکی مفهوم درون زائی و دیگری مفهوم برون گرایی است. وضعیت اقتصاد ایران تا پیش از دوران برجام وضعیت اقتصادی برون زا و درون گرا بود.

رئیس دانشکده بین الملل وزارت امور خارجه اظهار داشت: در بعد درون زایی دو مفهوم وجود دارد. مفهوم اول به اقتصاد درون زا که منشا داخلی دارند اشاره دارد و مفهوم دوم بهره برداری حداکثری در جهان خارج را مدنظر دارد.

وی با بیان اینکه درون زایی اقتصاد چند ویژگی دارد گفت: اقتصاد درون زا اقتصادی دانش بنیان، بر پایه توسعه نفت و گاز و غیره است و مستلزم قطع ارتباط بودجه با درآمد ملی است.

شیخ الاسلامی تصریح کرد: برون گرایی اقتصادی مقاومتی و راهبردی توسعه ملی چند شاخص مشخص از جمله برنامه ریزی تولید ملی متناسب با نیازهای صادراتی، گسترش دیپلماسی و اقتصادی و غیره است.

رئیس دانشکده بین الملل وزارت امور خارجه در رابطه با دوره پسا برجام و تاثیرات آن بر جامعه گفت: شرایط فعلی کشور شرایط گذاراست و منظور از نظام گذار نظامی است که در آن نقش قدرت های بزرگ کاهش و نقش قدرت های منطقه ای افزایش می یابد و منطقه مهمترین سطح تحلیل مناسبات بین الملل است.